بعد از فضا به مسئله ديگري كه مشتركا" بين ادبيات و معماري نقش بسزايي در كيفيت اثر ايفا مي كند مي پردازيم: ايده.ايده در معماري حركت اوليه ذهن به سوي چيزي براي شكل گيري حجم،برآوردن يك مشكل،شكل گيري فضا يا شكل گيري طرح كلي بنا است مانند الگوگرفتن معماران سبك بيونيك از شكل جانوران زنده يا الگو گرفتن معمار دوران اسلامي از طرحهاي گياهان و نقش و نگارهاي طبيعت پيرامون ايده در ادبيات بيان مطلب و رساندن مفهوم اخلاقي،سياسي،اعتراضي،و...به وسيله تشبيه و يا استعاره از يك جريان يا چند شخصيت است كه در كارهاي پروين اعتصامي به خاطر داريم اين موضوع را بيش از پيش بر ما با اين ديد روشن مي كند به اين ادبيات با ديده ايده در ادبيات توجه كنيد
شنیده‌اید میان دو قطره خون چه گذشت///گه مناظره، یک روز بر سر گذری
یکی بگفت به آن دیگری، تو خون که‌ای///من اوفتاده‌ام اینجا، ز دست تاجوری
بگفت، من بچکیدم ز پای خارکنی///ز رنج خار، که رفتش بپا چو نیشتری
جواب داد ز یک چشمه‌ایم هر دو، چه غم///چکیده‌ایم اگر هر یک از تن دگری
هزار قطرهٔ خون در پیاله یکرنگند///تفاوت رگ و شریان نمیکند اثری
ز ما دو قطرهٔ کوچک چه کار خواهد ساخت///بیا شویم یکی قطرهٔ بزرگتری....
شعر کامل را اینجا ببینید
( البته بنده خود را كوچكتر از آن مي دانم كه از اين شعر معنا و مفهومي برگيرم و به قلم نويسم اما هر چه به ذهنم مي رسد و در خور فهم خودم هست برايتان مي نويسم ).
در اين شعر پروين با ايده اي جالب وبكر كه در مناظره دو قطره خون است چند نكته اساسي اخلاقي و تربيتي را به ذهن خواننده چنان مي نشاند كه حتي سالهاي سال از ذهن بیرون نمي رود مانند موزه ميلواكي اثر كالاتراوا كه تا زنده ايم آن را با دو بال پرنده و پرواز مي توان به ياد آورد اما نكاتي كه در شعر پروين آشكار است ابتدا برابري و نفي نژاد برتر در زماني كه اين فكر بد در جامعه ايران به خوبي آشكار بود بر خلاف جريان فكري معاصر ايران اين بار قطره خون پادشاه بر عكس اينكه مغرور باشد و نخواهد كه با قطره خون خاركني در آميزد پيشنهاد دوستي مي دهد و در ادامه شعر فروتني قطره خون خاركن را به قلم مي كشد چنانكه در ذات قطره خون است و از آميختن با او به علت ظلم و بيداد جامعه جدايي مي جويد
ملك الشعراي بهار در مورد پروين در مقدمه ديوان پروين چنين مي گويد: مي توان گفت در قصايد طرز گفتارش طوريست و در قطعات طوري ديگر زيرا چنانكه خواهيم گفت بيشتر قطعات به طرز سوال و جواب يا مناظره بسته شده وگويا اين شيوه از قدیم الایام خاص ادبیات شمال و غرب بوده و در آثار پهلوی قبل از اسلام هم (مناظرات) دیده شده و در میان شعرای اسلامی نیز بیشتر مناظرات شاعران آذربایجان و عراق اختصاص داشته است ( البته قبلا" گفتیم که تمام مناظرات ایده ای ناب دارند)
قصائد اسدی طوسی که در مناظرات مجموع آنها در آذربایجان ساخته شده و سایر (مناظرات) نظم و نثر از نظامی گنجوی تا خواجوی کرمانی گواه این معنی است. البته ناگفته نماند که به قول ملک الشعرای بهار قصائد این دیوان بوئی و لوحه ای از قصائد ناصرخسرو دارد و در ضمن آنها ابیاتی که زبان شیرین سعدی و حافظ را فریاد می آورد بسیار است.
از پروین که بگذریم در ادبیات باز هم شاهد انبوه تاثیر ایده در ادبیات هستیم کلیله و دمنه ایده ای بسیار جالب باز هم بازتاب اخلاقی وقایع زمان خویش است یا سلطان سخن سعدی شیرازی که هر ورق از گلستان و بوستانش دریایی از تفکر در سخن را ندانست از او دو حکایت از گلستان نقل می کنم :
دست و پا بریده ای هزار پایی بکشت.صاحبدلی برو گذر کرد و گفت : سبحان ا... با هزار یایی که داشت چون اجلش فرا رسید از بی دست و پایی گریختن نتوانست.
چو آید ز پی دشمن جانستان / ببندد اجل پای اسب دوان
در آندم که دشمن بپا پی رسید / کمان کیانی نشاید کشید
وحکایت دوم :
دزدی گدایی را گفت شرم نداری که دست از برای جوی سیم پیش هر لئیم دراز می کنی؟ گفت :
دست دراز از پی یک حبه سیم / به که ببر در بدانگی ونیم
سعدی با حکایات جالب خود توانست اخلاقیات بسیار پر معنایی را بر خوانندگان آثارش بیاموزد و آنها را با اخلاق نیکو و حسنه آشنا کند در آخر به شعری معاصر از عاطفه گرگین همسر مرحوم خسرو گلسرخی که در اعتراض به حکومت با ایده ای جالب و تشابه ای ظریف بیان شده،مطلب را به پایان می رسانیم
باد را باید کشت ،
باد ویرانگر پاییزی را می گویم
از جه رو می شکنی ساقه ی زنبق را باد؟
زنبق ترد بیابانی عاقبت بر تو و بیداد تو خواهد شورید.
وباز هم معماری ...